تاريخ ساخت اين مسجد به درستي روشن نيست ، اما معتبرترين منابع نشان مي‌دهند كه تاريخ ساخت اين بنا دست‌كم به قرن دوم هجري برمي‌گردد. چيزي كه باعث شده است تاريخانه هميشه از نظر ما يك مكان اسرارآميز به نظر بيايد، نام عجيب آن است كه ريش سپيدهاي دامغان در توضيح معني‌اش مي‌گويند: تاري به معناي خداست و تاريخانه به اين ترتيب يعني خداي خانه.

ساختمان اصلي اين بنا از يك صحن بزرگ چهارگوش مركزي تشكيل شده‌است كه ستون‌هايي استوانه اي شكل در اطراف آن قرار دارند و روي آنها را طاق‌هاي ضربي پوشانده‌اند. اين كه چطور اين قوس‌هاي چوبي به ستون‌ها وصل شده‌اند و اين همه سال بدون هيچ تغييري سرپامانده‌اند هم حاصل هنر معماري ايرانيان است كه آنها را به شكلي ظريف با تكه‌هايي از چوب به ستون‌ها متصل كرده‌اند. اين مسجد با مصالحي بسيار سبك ساخته شده‌است و بسياري از كارشناسان معماري اعتقاد دارند از سبك معماري ساساني در آن استفاده شده است و حتي ستون‌هاي غول‌پيكري كه در اطراف صحن قرار دارند يا آجر چيني‌هاي شعاعي آن، شباهت زيادي با كاخ‌هاي ساساني دارند. وقتي به تاريخانه مي‌رويد به يك نكته عجيب درباره آن دقت كنيد، معماري اين بنا چندان پيچيده نيست، اما به گونه‌اي ساخته شده‌است كه وقتي در آن قدم مي‌زنيد احساس قرار گرفتن در برابر نيرويي عظيم و باشكوه به شما منتقل مي‌شود؛ نيرويي از اعماق تاريخ كه فرياد مي‌زند: به ايراني بودنت افتخار كن.