تپه‌چغا آهوان از جمله آثار ارزشمند دشت مهران و نزديك به منطه بين‌النهرين باستان و عراق كنوني است. بررسي سفالهاي دوره جامدت نصر و اروك اين منطقه باعث شناخت وضعيت زيست محيطي، فرهنگي، تجاري و حتي كشاورزي منطقه و ارتباطات تجاري با مناطق ديگر در هزاره سوم مي‌شود. تحقيق مذكور به بررسي سفالهاي منطقه چغاآهوان از نظر نقش و فرم و تناسبها با ساير مراكز هم زمان در بين‌النهرين و مناطق زاگرس در ميان فلات ايران مي‌پردازد روش تحقيق به صورت مياني بعضي گردآوري آثار و مواد فرهنگي سطحي و همچنين استفاده از منابع كتابخانه ای بوده است.
طراحي مواد فرهنگي توسط نگارنده صورت گرفته است نتايج بدست آمده نيز بيشتر به صورت مقايسه وضعيت تپه‌چغا آهوان از نظر مواد فرهنگي، وسعت و ويژگي زيست محيطي آن با مراكز همزمان يعني در هزاره سوم در منطقه بين‌النهرين جنوبي و مراكز در داخل فلات ايران در دشت دهلرن و مناطق زاگرس صورت گرفته است هر چند كه نتايج بدست آمده قطي نمي‌باشد و براي رسيدن به اهداف و نتايج مذكور يا به فعاليتهاي ميداني گسترده اي صورت گيرد و مطالعات ميان رشته‌اي گياه باستانشناسي و جانور باستانشناسي نيز در منطقه صورت گيرد تا بتوان تا حدي به اهداف مورد نظر دست يافت.
چكيده:
سفال مهمترين ماده فرهنگي و در عين حال فروان‌ترين عنصر فرهنگي درسايتهاي باستاني مي‌باشد. با استفاده از اين عنصر فرهنگي مي‌توان تاريخ نسبي يك منطقه را مورد بررسي قرار داد و همچنين با همين ماده مي‌توان به پيشرفت تكنيك سفالگري- نوع نيازهاي مردماني كه در آن زمان زندگي كرده- تاثیر و تاثر پذيرفتن از تمدنها و فرهنگهاي معماري، ارتباطات فرهنگي نحوه دستيابي به صنعت سفالگري و... را مورد بررسي قرار داد. (کامبخش،52،1371)
تپه‌چغا آهوان مهران كه در حدود مرز ايران و بين‌النهرين قرار گرفته است از هزاره پنجم قبل از ميلاد تا دوران شهرنشيني داراي آثار فراواني است كه مواد فرهنگي اين اثر ازشمند متعلق به اوايل هزاره دوم و اواخر هزاره سوم یعنی دوران شهرنشيني و دوره اروك و جمدت نصر در بين‌النهرين بوده است.
واژگان كليدي: چغا آهوان. اروك، جمدت نصر، سفال، لبه‌واريخته.
پيشينه پژوهشي:
در خصوص تحقيق و تفحص در خصوص تپه‌چغا آهوان مهران در سال 1375 مرحوم خليليان در بررسي و شناسايي باستانشاسي فصل اول شهرستان مهران تپه‌چغا آهوان را مورد مطالعه قرار داده‌اند. سپس دانشگاه آزاد اسلامي واحد ايلام اين اثر ارزشمند را جهت ثبت در فهرست اثار ملي كشور مورد بررسي اجمالي قرار داد، و پرونده ثبتی آن را تهیه نموده‌اند.
معرفی تپه چغا آهوان :
تپه چغا آهوان در پنج کیلومتری شمال شهر مهران و ابتدای دشت مهران قرار گرفته است زمین های اطراف کشاورزی بوده و خاک آن بخصوص جهت کشت گندم بسیار مناسب می باشد .
وجود روخانه های کنجاچم در شمال و غرب و رود خانه گاوی با کمی فاصله در شرق ، خاک مناسب ، نزدیکی به عراق کنونی و بین النهرین باستان از جمله مهمترین دلایل شکل گیری تپه چغا آهوان بوده است .
تپه چغا آهوان نسبت به تپه های باستانی حاشیه غربی زاگرس از وسعت بیشتری برخوردار است . وحدود 7 هکتار وسعت دارد که متأسفانه به دلیل تسطیح ارضی و همچنین ایجاد سنگر در دوران دفاع مقدس قسمتهایی از این اثر ارزشمند بخصوص در غرب و جنوب محوطه اسیب جدی دیده است (تصاوير 1تا3)(خلیلیان،39،1375)
نخودي ساده
سفال هاي ساده ي نخودي که در تپه چغا آهوان مورد مطالعه قرار گرفته اند شامل لبه و. پايه ظروف مي باشند اين سالها که همگي چرخ سازند و درتمپر آنها از ماسه ي نرم و کاه استفاده شده در برخي از خمره ها نيز به جاي ماسه ي نرم از دانه هاي ماسه ي درشت استفاده شده است پخت بیشتر ظروف مناسب بوده و فقط در ظروف خمره مانند مغز سفال تا حدودي سياه و سوخته است . ظروف نخودي نسبت به ظروف قرمز و قرمز آجري به نظر مي رسد، بهتر پرداخت شده است و کنترل بيشتر و دقت زيادتري در ساخت آن وجود داشته است. اثر چرخ سفالگري بر روي بدنه ي برخي از ظروف ديده مي شود. بدنه ظروف داراي لعاب گلي نخودي به رنگ خمير سفال بوده است بدنه ي برخي از ظروف متخلخل شده است. اما شکل ظروف نخودي ساده در چغا آهوان به صورت ظروف قطور با لبه ي پهن ساده به بدنه متصل شده و به صورت محدب به ته ظرف رو به چيه آن کشيده شده است که پايه اين ظروف به نظر مي رسد ساده و گرد بوده است. دهانه اين ظروف گشاد بوده است. (تصاوير4و5)
شکل کلي ظروف نخودي لبه چغا آهوان به صورت ظروف با لبه ساده و کمي به بيرون برگشتند به صورت ظروف داراي دهانه ي تنگ، ظروف آبخوري به شکل ليوان که لبه و بدنه در خط مستقيم قرار گرفته بدون گردن و داراي شکم بزرگ مي باشند.
گلدانها از ديگر ظروف داراي خميره ي نخودي و به صورت ساده مي باشند که پايه ي اين ظروف داراي شکلي حلقوي بوده که وسط آن سوراخي قرار گرفته که کاربرد گلدان بودن آن را قوت مي بخشد. (طرح24و25و26)
استفاده از چرخ سفالگري باعث شده که پايه ي ظروف با نظم و دقت بيشتري درست شوند.
از ديگر ظروف تپه چغا آهوان که حائز اهميت است ظروف لوله دار است که اين ظروف به صورت آبخوري بوده لوله ظروف نخودي داراي طول بيشتري نسبت به ظروف لوله دار قرمز است و البته از قطر کمتري برخوردار مي باشد. لوله ي اين ظروف با دقت و توجه فراواني به بدنه ي ظرف چسبيده است که با دقت مي توان نحوه ي افزودن لوله به بدنه را مشاهده کرد.
نمونه و مشابه ظروف نخودي ساده را مي توان در اروک، اور- ماري و در ايران مي توان در سه گايي- گودين- فرخ آياد مشاهده کرد. (Levin,114,1987)
سفال هاي نخودي منقوش
سفال هاي نخودي منقوش تپه چغا آهوان مهران از نظر ساخت- شاموت و فرم سفال تقريباً شبيه سفال هاي ساده هستند. يعني همه سفال هاي چرخ ساز بوده و در شاموت آن از ماسه ي نرم و دانه هاي گياهي و کاه استفاده شده است و همگي داراي پوشش گلی نخودي مي باشند.
فرم سفال هاي منقوش شامل ظروف دهان گشاد، و ظروف شکم دار بوده و همچنين در ميان آن کاسه هاي لبه واریخته که لبه ي آن به بيرون برگشته و در برخي موارد لبه آن به صورت راست مسطح بدنه مي باشد بيشتر ظروف لبه آن بدون گردن بر روي بدنه قرار گرفته که اينگونه سفال ها از لحاظ فرم شامل کاسه ها مي باشند در ميان ظروف نخودي منقوش ظروف ذخيره ي آذوقه يا خمره ديده نشده است. برخي از ظروف داراي دهان تنگ و بدنه شکم دار بوده که آن احتمالاً به صورت مدور بوده است.
ظروف نخودي منقوش بيشتر ظريف بوده و به ندرت ظروف متوسط يا قطور در آن ديده مي شود که با توجه به کاربري آن که مورد استفاده روزانه بوده ساخته شده است .
نقوش موجود بر روي سفال هاي نخودي تپه چغا آهوان:
الف: نقوش قهوه اي بر روي زمينه ي نخودي: اين نقوش که به صورت رنگ قهوه اي بر روي سطح نخودي ظروف استفاده شده است شامل نقوش خطوط مدور دايره وار که دور تا دور ظرف را فرا گرفته است، در برخي از نقوش يک دايره از زير لبه ظرف دور تا دور لبه را فرا گرفته است. در برخي از موارد بر روي زمينه نخودي ظروف تمام سطح ظرف را يک لايه ي رنگ قهوه اي در بر گرفته است، که روي لبه و قسمت بالايي و مسطح لبه نيز در اين موارد نقاشي شده است. خطوط موجود به صورت خطوط باريک و پهن میباشد.
از ديگر موتيف هاي منقوش مي توان به خطوط متقاطع اشاره کرد که بر روي بدنه ي ظرف قرار گرفته و همديگر را قطع کرده و بصورت شبکه هاي مربع شکل گرفته اند. در بعضي از ظروف نيز قسمت داخلي ظروف و بخصوص قسمت بالايي ظرف از داخل نيز نقاشي شده است و يک نوار پهن دور تا دور لبه را از داخل ظرف فرا گرفته است.
از ديگر تزئينات نيز مي توان به خطوط امواج و موج دار اشاره کرد در برخي از موارد لکه هاي رنگي که احتمالاً با انگشت شکل گرفته اند داخل ظرف را به صورت لکه هاي رنگي تزئين کرده اند. در همه ي ظروف يک سوم قسمت بالايي ظروف منقوش شده است. (تصوير 8) (طرح 15و1617و18)
ب: نقوش سياه بر روي زمينه نخودي :
اين نقوش که درصد کمتري از ظروف را به خود اختصاص داده است شامل نقوش شطرنجي و نقوش متقاطع و همچنين خطوط پهن نواري که دور تا دور ظرف را در بر گرفته است در برخي موارد نيز مانند ظروف منقوش به رنگ قهوه اي تمام سطح ظرف را يک لايه سياه در بر گرفته است.
از ديگر نقوش مي توان به خطوط به شکل مثلث اشاره کرد که به صورت زاويه دار بوده و تشکيل مثلث هاي فراواني را روي ظرف قرار داده است در برخي از موارد نقوشي وجود دارند که متأسفانه به دليل شکستگي ظرف نمي توان آن نقوش را به راحتي شناسايي کرد ولي به نظر مي رسد که به صورت دايره هاي متحد المرکز قرار گرفته اند و نقوش ديگر ترکيب نقوش مواج دو خطوط عمودي دور ظرف مي باشد که خطوط امواج خطوط عمودي را قطع کرده اند به ندرت و در برخي موارد لبه ظرف از داخل نقاشي شده و آن هم به صورت نوار پهن شکل گرفته است. (عكس7) (طرح 19و20و21)
ج: نقوش افزوده:
در مورد نقش افزوده زير لبه ظروف و در قسمت بيرون ظرف به صورت افزوده طنابي شکل دور تا دور ظرف را در زير لبه فرا گرفته است که البته به شکل طنابي کامل نيست بلکه نواري از گل را دور ظرف قرار داده و با انگشت آنرا فشار داده تا به ظرف چسبيده است که بيشتر ظروف انگشتي هستند ، اين نوع تزئين بر روي ظروف خشن تر اجرا شده است در برخي از موارد و بر روي ظروف ظريف نيز خطوط افزوده به صورت نوار باريک با فاصله منظم دور تا دور ظرف را گرفته اند.
به طور کلي نقوش بر روي سفال هاي نخودي شامل نقوش قهوه اي، سياه و نقوش افزوده به صورت نقوش هندسي بوده است هيچ گونه موتيف انساني يا حيواني در آن مشاهده نشده است.(عكس6)
مشابه ظروف نخودي منقوش در چغا آهوان مي توان به تپه سياه در ماهيدشت، تپه سه گابي، تپه گودين، چغا ماران-ملاحضه کرد(عبدی،65،1382) در منطقه بين النهرين نيز از وارکابه دست آمده است.(2000,132. (.Collins نمونه اين ظروف و در منطقه دهلران از فرخ آباد مشاهده شده است.
سفال هاي قرمز ساده
سفال هاي قرمز تپه آهوان که همگي به رنگ قرمز آجري بوده شامل لبه و کف و بدنه ظروف مي باشند. اين سفال ها همگي در اندازه هاي ظريف و متوسط بوده و به ندرت شاهد سفالهاي قطور مي باشيم. اين سفال ها چرخ ساز بوده و پخت برخي از آنها کافي بوده و برخي هم به دليل عدم تسلط بر کنترل آتش و يا استفاده از کوره هاي بسته مغز سفال به رنگ سياه در آمده و پخت آن ناکافي بوده است. مواد چسپنده اين سفال ها همگي ماسه ي نرم و کاه و دانه هاي سفيد آهکي مي باشند که برخي از ظروف که داراي قطر بيشتري مي باشند براي تمپر آن از دانه هاي درشت تر ماسه استفاده شده است ـ پس از پخت ظرف يک پوشش گلی به رنگ سفال معمول يا قرمز آجري به آن اضافه شده است که تا حدودي باعث صيقلي شدن آن گرديده است. از لحاظ فرم سفال هاي قرمز ساده شامل ظروف گردن کوتاه و شکم دار و داراي پايه گرد مي باشندـ برخي از ظروف نيز داراي بدنه ي استوانه اي شبيه به ليوان با لبه ي کمي برگشته به بيرون هستند. برخي ز ظروف نيز داراي گردني چسبيده به بدنه و داراي شکم بزرگ و پايه اي مدور هستند که کفه ي آن داراي تو رفتگي است. ظروف آبخوري بصورت ليوان، کاسه، کوزه نيز شامل اينگونه ظروف هستند. برخي از ظروف که داراي ظرافت بيشتري هستند معمولاً براي آبخوري استفاده شده است که شامل ظروفي داراي بدنه ي کوتاه و لبه اي صاف به موازات بدنه مي باشند از ديگر ظروف قرمز ساده چغا آهوان مي توان به ظروف لوله دار اشاره کرد که لوله ي اين ظروف به صورت لوله هاي کوتاه در قسمت بدنه و در يک سوم بالايي در زير لبه به بدنه ظرف چسبيده است، آبريز اينگونه ظروف کوتاه بوده و در خط مستقيم ظروف قرار گرفته است.
از نمونه ديگر ظروف ساده چغا آهوان مي توان به گلدان ها اشاره کرد که قسمت کف و در وسط کفه ي اين ظروف سوراخي جهت خروج آب اضافي در آن وجود دارد از گاه به مقدار زيادي اينگونه ظروف استفاده شده که همين عامل در برخي موارد باعث سوخته شدن مغز سفال ها گرديده است. (تصاوير 9و10)(طرح9و8و7و1و26)
به طور کلي اين ظروف شامل کاسه با لبه مدور ساده، کاسه با لبه تخت ساده، کاسه با لبه گرد به داخل برگشته. نمونه اينگونه را مي توان در محوطه ي سرگراب دهلران ـ فرخ آباد، ـ در ماهيدشت ـ تپه سياه بيد و در گودين تپه ـمشاهده کرد. در منطقه ي بين النهرين در تل چورا، ماري، فارا و دراور در تل اسمر نيز مشابه اين ظروف به دست آمده است.1987.152) (Levin.
سفال هاي قرمز منقوش
اين گونه سفال ها نيز که داراي خميره قرمز و لعاب قرمز آجري و نخودي هستند همگي داراي ماسه نرم و دانه هاي سفيد آهکي هستند پخت سفال هاي قرمز نسبت به سفال هاي نخودي بهتر بوده و به نظر مي رسد که کنترل بهتري بر آن وجود داشته است.
از لحاظ فرم اينگونه سفال ها شامل ظروف با لبه تقريباً پهن به بيرون برگشته، ظروف دهان گشاد و شکم دار که لبه ي آن بدون گردن بر روي بدنه قرار گرفته است در برخي موارد شامل آبخوري هاي ساده و ظروفي هستند که کاربرد روزانه داشته اند. در ميان ظروف قرمز منقوش ظروف ذخيره آذوقه يا خمره ديده شده است.
به طور کلي مي توان نقوش اين گونه سفال ها را به چند دسته تقسيم کرد:
الف: نقوش قرمز بر روي زمينه آجري و نخودي روشن:
اين نقوش که به رنگ قرمز آجري بر روي زمينه لعاب آجري روشن اجرا شده اند شامل مثلث هاي هاشور زده تو در تو هستند که بر روي بدنه ظرف قرار گرفته است.
در بيشتر موارد نقوش مانند نوار باريکي در زير لبه ساده ظرف به صورت دايره دورتا دور ظرف را فرا گرفته است و در فواصل معين مثلث هاي هاشور زده اي که يک ضلع آن به نوار متصل مي شود قرار گرفته است.
در برخي از موارد تمام سطح ظرف را به صورت يکپارچه با رنگ قرمز منقوش نموده و سطح يکنواختي را به وجود آورده اند.
از ديگر نقوش مي توان به خطوط مواج که مانند نوار دور ظرف را گرفته؛ همچنين نقوش به صورت خطوط مثلثي متقاطع به صورت نوار پهن و باريک اشاره کرد. در برخي از موارد پس از تشکيل کادر بندي به وسيله ي خطوط پهن و باريک نواري داخل کادرها را با استفاده از خطوط ريز به صورت مثلث هاي متقاطع تقسيم کرده اند.
در ظروفي که دهانه آن گشاد میباشد تا جاي که امکان آن وجود داشته است داخل ظرف را منقوش کرده اند. در برخي از نقوش، نقوشي به صورت لکه هاي پاشيده شده در داخل ظرف به صورت دايره مشاهده مي شود.
برخي از نقوش نيز به خوبي قابل تشخيص نيستند اينگونه نقوش بر روي يک نوار پهن به فاصله ي معين تشکيل يک نيم دايره داده اند که متأسفانه به دليل شکستگي نمي توان آنها را به خوبي تشخيص داد. (تصوير 12و13) (طرح2و3و4)
ب: نقوش سياه بر روي زمينه ي نخودي و آجري:
اينگونه نقوش که در مقياس کم از آن بدست آمده است بيشتر خطوط نواري ساده هستند که در زير لبه و گردن ظرف و در ابتداي بدنه آن قرار گرفته است.
و در برخي موارد نيز برروي بدنه نوارهاي پهنی را اجرا كرده و برروي آن نيز خطوط موازي قرار داده‌اند. در كليه اين ظروف بالاي ظرف تزئين شده‌اند.
نقوش کنده:
اين نقوش بيشتر مقابل خطوط متقاطع هستند كه برروي بدنه ظرف در جهت مخالف هم كنده شده و پس از قطع كردن همديگر تشكيل خطوط متقاطعی را داده‌اند اين خطوط به صورت عمودي، افقي و مورب كشيده شده‌اند. از ديگر خطوط كنده مي‌توان به نقوشي كه با يك شي نوك تيزي كنده شده و حالت مثلث كنده را به خود گرفته كه در يك يا چند رديف دور بدنه ظرف را در برگرفته است. (تصوير11) (طرح5و3)
نقوش افزوده:
اين نوع نقوش كه درصد كمتري را در بين یافته‌هاي ما تشكيل مي‌دهد شامل خطوط نواري باریکی است که در میان نقوش نواری قرمز رنگ قرار گرفته و نقوش طنابی بسيار ريزي را در بين يك كادر تشكيل داده و دور تا دور ظرف را در برگفته است.
در برخي موارد نقوش دايره وار كوچكي را بررسي بدنه قرار داده و در بين آنها يك قسمت افزوده را سوراخ كرده كه احتمالاً براي عبور دادن نخ از داخل آن جهت آويزان كردن بوده است. به طور كلي نقوش اينگونه ظروف شامل نقوش هندسي هستند و هيچ گونه نقش حيواني يا انساني ديده نشده است.
در ميان ظروف لوله‌اي نيز كه شامل آبريزها مي‌باشند اينگونه ظروف داراي لوله‌هاي قطور و كوتاه هستند كه به بدنه ظرف افزوده شده‌اند كه دور تا دور ابتداي لوله و محل اتصال به بدنه به صورت نوار قرمز منقوش شده است. (تصوير11)
نمونه ظروف منقوش را مي‌توان در بين‌النهرين در خفاجه- ابوسلابیخ-تل اسمر. ((Levin,214,1987 در ايران درسگابی- سياه بید- گودين- جغامیش- فرخ آباد مشاهده كرد.
ظروف لبه وار یخته :
دوره اروك اگرچه روند پيشرفت اجتماعي و اقتصادي جوامع خاور نزديك بوده است با پيدايش هنرمندان و پيشه‌وران متخصص و تمام وقت در اين دوره در بيشتر هنرها و فنون جهشي چشمگیر اتفاق افتاد با وجود اين بيشتر سفالهای اروك جنبه كاربردي دارند.((مجیدزاده.152.1380) يكي از سفالهای اين دوره كاسه لبه‌واریخته بوده است و اين ويژگي به دليل سادگي و زمختي آن نيست بلكه به دليل كميت حيرت آور آن است. پراكندگي جغرافيايي آن اين كاسه‌ها كه بلندي آن بين 6 تا 15 سانتي‌متر و قطر دهانه آن 14 تا 19 سانتي‌متر و ضخامت آن نيز بين 7/0 تا 8/1 سانتي‌متر است. (عبدی،65،1382)
كاسه‌هاي لبه‌واریخته جغا آهوان نيز از گل معمولي ساخته شده و داراي ذرات آهكي در آن است تا مدت اين نوع ظروف مواد گياهي خرد شده است.
اين ظروف بدون استثنا دست ساز بوده و فاقد هرگونه تزئينات و نقوش مي‌باشند با توجه به اينكه اين گونه ظروف در بافتهاي مختلفي مانند مذهبي، اداري، ترئيني، صنعتي، مسكوني- زباله و انبار بدست آمده‌اند(همان.67) مي‌توان حدس زد كه سفالهاي چغا آهوان در بافت اداري و صنعتي بدست آمده‌اند كه مشابه اين يافته‌هاي اداري را مي‌توان در گودين- سيلك- حبوبه- شوش و در بافت صنعتي نظير اروك- شوش ب , حبوبه کبیره نام برد. براي ظروف لبه واریخته كاربردهاي مختلفي ارائه شده است از جمله ظروف پيشكشي و هديه- نذورات به مردگان استفاده در گور كودكان- تهيه‌مواد غذايي و ماست و كشك يا اينكه براي نظام كاري و دريافت جيره روزانه و... (عبدی،65،1382)
به نظر مي‌رسد كه ظروف لبه واریخته چغا آهوان جهت استفاده جيره غذايي و ظروف اندازه‌گيري مورد استفاده قرار گرفته‌اند. (تصوير16)(طرح22و23)
ظروف لبه‌واریخته چغا آهوان داراي بدنه زمخت و به رنگ قرمز رسي هستند مشابه اينگونه ظروف را در ايران مي‌توان در گودين لايه 5 مورد اكثر سفالهاي مهم در فلات ايران، ابرو- تپه‌يحيي- فرخ‌آباد- سيلك- شوش- در بين‌النهرين در واركا- ابوسلاپنج- نام برد(. (Levin,114,1987
سفالهاي پلي كروم:
سفالهاي پلي كروم تپه‌چغا آهوان مهران بر عكس ظروف پلي‌كروم ديگر نقاط كه چند رنگ مي‌باشند دورنگ هستند و از دورنگ سياه و قرمز تشكيل شده‌اند.
اين سفالها خميره آنها قرمز بوده و به ندرت خميره نخودي نيز ديده مي‌شود اما همگي داراي لعاب گلي نخودي مي‌باشند خمير اين گونه سفالها شامل ماسه‌نرم و دانه‌هاي آهکی مي‌باشد پخت سفالها مناسب بوده و به ندرت مغز بعضي از سفالها حالت سوختگي به خود گرفته است. كليه سفالهاي پلي‌كروم چرخساز هستند و همه آنها همانطوري كه از اسم آنها مشخص است منقوش هستند ابتدا پس از لعاب دادن سفال كه داراي خميره قرمز هستند و دادن لعاب نخودي تمام سطح ظرف را به رنگ قرمز اخرايي منقوش كرده‌اند سپس برروي اين سطح منقوش شده با قلم سياه نقشهاي دلخواه خود را ترسيم كرده‌اند اين نقوش كه شامل نقوش نواري يمن و باريك هستند كه از زير لبه ظرف و برروي بدنه كشيده شده است نقوش لبه‌دايره كه يك طرف آن به نوار پهن متصل مي‌شود... و نقوش نواري كه برروي بدنه ظرف ترسيم شده‌اند. در بيشتر موارد سطح داخلي ظرف نيز تا جايي كه براي سفالگر امكان داشته است منقوش شده. كليه نقوش پلي‌كروم نقوش هندسي هستند- اما بيشتر نقوش شامل نوارهاي پهن و باریک است كه دور تا دور بدنه ظرف را قرار گرفته‌اند. برروي سطح بالاي لبه و زيرگردن و محل اتصال به بدنه نير بانوارهاي سياه رنگي تزئين شده‌اند.
برروي سطح بالاي ظرف نيز قسمت افزوده‌اي در دو يا چهار نقطه در نزديك لبه ظرف قرار داده‌اند و وسط آنها را سوراخ كرده كه احتمالاً براي عبور دادن نخ از آنها براي آويزان كردن ظروف بوده است. (mathews.87.2002)
در برخي از مواد نورها كادرهايي را تشكيل داده و داخل كادرها با نقوش ضربدري و خطوط متقاطع تزئين شده‌اند(تصاوير14و15).(طرح10و11)
ظروف پلي‌كروم بيشتر سفالهاي ظريفي هستند كه كاربرد روزانه داشته‌اند و شامل ظروفي كه لبه آن به بيرون برگشته و همچنين ظروف دهان تنگ شكم‌دار و ظروفي كه دهان آن و لبه بيرون برگشته و داراي شكم بزرگي مي‌باشد. بيشتر شامل كاسه و كوزه هستند. مشابه ظروف پلي‌كروم چغاآهوان مهران را مي‌توان در ايران در دوره 5 گودين تپه در بين‌النهرين در جمدت نصر، تلو، از نمونه‌هاي ديگر ظروف پلي‌كروم مي‌توان به ظروف پارچ مانندي اشاره كرد كه داراي آبريز گشادي هستند و احتمالاً براي آبريزهاي بزرگ بوده است كه با توجه به كاربري آن لوله آن بزرگتر و گشادتر ساخته شده است. (mathews.94.2002)
ظروف لوله‌دار:
در ميان سفالهاي تپه‌چغا آهوان مقداري ظروف لوله‌دار نيز بدست آمده است كه اين ظروف كه همگي شامل آبريزهاي ساده بوده كه كاربرد روزانه داشته و احتمالاً كابرد پارچ را داشته است اين لوله‌ها كه بعد از درست شدن ظرف به آن افزوده شده است در اندازه‌هاي مختلف لوله‌هاي باريك و دراز و همچنين لوله‌هاي قطور و كوتاه ساخته شده‌اند كه بيشتر آنها ساده بوده و برخي هم در محل اتصال لوله به بدنه دورتا دور آن به صورت نوار باريكي تزئين شده است.
اين لوله‌ها با استادي به بدنه ظرف متصل شده با توجه به شكل لوله‌ها مي‌توان گفت كه اين ظروف آبريزهاي ساده‌اي هستند كه كاربرد روزانه داشته‌اند در يك مورد در ميان ظروف پلي‌كروم يك نوع لوله وجود دارد كه كوتاه و بسيار قطور مي‌باشد كه به صورت لوله كامل نیست بكله به صورت نيم‌لوله و با استادی تمام به طوری که محل اتصال به بدنهبه گونه ای پرداخت شده که انگار جزیی از بدنه میباشد درست شده است اين لوله‌ها شامل لوله‌هايي با خميره قرمز آجري، و لعابدار هستند.(تصوير17) (طرح12و13و14)
از نمونه های دیگر ظروف پلی کروم می توان به ظروف پارچ مانندی اشاره کرد که دارای آبریز گشادی هستند . احتمالا برای آبریز های بزرگ بوده که باتوجه به کاربری آن لوله ها بزرگتر و گشاد تر ساخته شده اند
مشابه اين گونه لوله‌ها را مي‌توان در تلو- خفاچه- فارا- اورملاحضه کرد.
نتيجه‌گيري:
با توجه به بررسي سفالهاي تپه‌چغاآهوان شهرستان مهران و موقعيت قرارگيري اين اثر ارزشمند مي‌توان به نتايج ذيل دست يافت. با توجه به موقعيت قرارگيري تپه‌چغاآهوان در دشت مهران و در فاصله كمتر از 2 كيلومتري مرز ايران و عراق كنوني و بين‌النهرين باستان و بررسي سفالهاي تپه‌چغاآهوان مشابهت آن با سفالهاي برخي از سایت های بين‌النهرين مانند- اروك، تلو- اسمر- جمدت نصر- خفاچه- مي توان گفت كه در هزاره سوم قبل از ميلاد و همزمان اروك و جمدت نصر ارتباط فرهنگي و تجاري بين اين مناطق و برخي مناطق از جمله منطقه زاگرس وجود داشته است.(خلیلیان.53.1375)
وجود برخي داسهاي سفالي در منطقه كه مرحوم خليليان به آن اشاره نموده است و همچنين وجود ظروف لبه‌وار یخته و ارتباط آن با كشاورزي مي‌توان گفت كه در چغاآهوان مهران كشاورزي حداقل ديم ولی به صورت شكوفايي وجود داشته است.(خلیلیان.123.1375 )
با توجه به بررسي سفالهاي چغاآهوان و وجود قطعات سفال شكسته بسيار فروان در سطح تپه وجود جوش كوره و سفالهاي دمدده شده احتمال وجود كوره‌هاي سفالپزي در منطقه وجود داشته است. و به نظر مي‌رسد كه سفالهاي چغاآهوان در خود محل ساخته شده است.
وسعت تپه‌چغاآهوان حدود 7هكتار، احتمال وجود كوره سفال پزي و وجود نشانه های كشاورزي قطعاً مستلزم وجود سيستم اداري و مديريتي مي‌باشد كه اين احتمال در تپه‌چغاآهوان قريب به يقين است.
با توجه به وسعت و آثار بدست آمده- كشاورزي، سفالپزي، مديريتي- مي‌توان گفت كه تپه‌چغاآهوان احتمالا يك مركز شهرنشيني اواخر هزاره سوم و دوران اروك و جمدت نصر بوده است.
البته مي‌توان با كاوشهاي علمي به طور يقين به اين نتايج دست يافت دو جنبه كه نتايج بدست آمده فقط با بررسي سفالهاي سطحي مقايسه با سفالهاي همزمان و با توجه به وضعيت مشابه در سفالهاي بين‌النهرين شامل شده است.
باشد كه در آينده شاهد پژوهشي ملي در اين زمينه باشيم.
محمد نوراللهی کارشناس ارشد باستانشناسی
فهرست منابع
1-كامبخش فرد-سيفالله-1371-سفال و سفالگري ايران- تهران-انتشارات ققنوس –
2-توحيدي-فايق 1378-فن وهنر سفالگري-تهران سمت
3-كرافورت-هريت-1387-سومر و سومريان-ترجمه زهرا باستي –تهران –سمت
4-مجيدزاده- يوسف -1380-تاريخ و تمدن بين النهرين-جلد سوم –تهران –دانشگاه تهران
5- عبدي كاميار-1378- باستانشناسي و تاريخ هنر-بزرگداشت نگهبان-((كاسه لبه واريخته:كاربرد و پراكندگي ان))-
6- رايت هنري -((توسعه جوامع جنوب غرب ايران))- گزارشهاي باستانشناسي -ترجمه كرمي محمد
7-خلیلیان –علیمحمد-1375،گزارش بر رسی و شناسایی فصل اول شهرستان مهران –سازمان میراث فرهنگی استان ایلام
8-رفیعی –لیلا،1386-سفال ایران از پیش از تاریخ تا دوران معاصر
منابع لاتین
1- louis D. LEVINE and T. Cuyler YOUNG,JR.
-A summary of the ceramic assemblages of the central western zagros.
2- Collins .paul.the uruk phenomenoh the role ofsocial ;deology in the expansion of the uruk culture during thefourtn millennium 13.C, publishers of british archaeological report-2000.
3- Mathews, roger, secrets of The dark mound jamdet naser 1926-1928 british school of archaeology in Iraq2002.
به گفته شهباز يزداني افزايش 4 برابري ورود گردشگر به چابهار در نوروز، در مقايسه با سال‌هاي گذشته به دليل وجود جاذبه‌هاي گردشگري فراوان اين منطقه است.
گور دختر یعنی دختر گبر یا زرتشتی . بنای گور دختر که بسیار شبیه به آرامگاه کوروش هخامنشی در پاسارگاد ( مشهد مرغاب ) است در شرق جاده برازجان- کازرون در منطقه تنگ ارم واقع شده است و قدمت آن به سده ششم قبل از میلاد برمی‌گردد. 
